To Altin Adasi ή αλλιώς το χρυσό νησί.

Μια συνοπτική ματιά στα τελευταία χρόνια της Οθωμανοκρατίας στη Λέσβο.

Γράφει ο Σαράντος Σταυρινός - ιστορικός

Mια αναδρομή στο πρόσφατο παρελθόν του νησιού που οι Τούρκοι όχι τυχαία αποκαλούσαν Midilli adası Οsmanli Bahcesi, δηλαδή το νησί της Μυτιλήνης της Αυτοκρατορίας κήπος ή Gϋmüş Adası (ασημένιο νησί) ή Altın Adası (χρυσό νησί) παρουσιάζοντας αρχικά με πολύ συνοπτικό τρόπο την οικονομική και στην συνέχεια την κοινωνική και διοικητική κατάσταση που επικρατούσε στο νησί τα τελευταία πενήντα περίπου χρόνια πριν την απελευθέρωση και τη σταδιακή ενσωμάτωσή του στο ελληνικό κράτος παρουσιάζει ο ιστορικός Σαραντος Σταυρινος με αφορμή την ξεχωριστή επέτειο για την συμπλήρωση εκατό χρόνων από την απελευθέρωση της Μυτιλήνης στις 8 Νοεμβρίου του 1912 και την απελευθέρωση ολόκληρου του νησιού στις 8 Δεκεμβρίου του ίδιου έτους, ύστερα από 450 περίπου χρόνια 0θωμανοκρατίας.

Οι γενικότερες ανακατατάξεις που συμβαίνουν στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καθ’ όλη την διάρκεια του 19ου αιώνα, ως απόρροια μια ευρύτερης οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής κρίσης, συγκλονίζουν την ήδη παρακμασμένη και υπό διάλυση αυτοκρατορία. Σε μια τελευταία προσπάθεια να παρακολουθήσει τις εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή της, καθώς βρίσκεται εξαρτημένη από την Ευρωπαϊκή βιομηχανία και το εμπόριο, αναγκάζεται να προχωρήσει σε διάφορες εσωτερικές μεταρρυθμιστικές προσπάθειες μεταξύ 1839 και 1876, γνωστές και ως Τανζιμάτ *, που επιτρέπουν στις μη μουσουλμάνους τής επικράτειάς της να αποκτήσουν ισότιμα δικαιώματα με τους μουσουλμάνους αλλά και οικονομική ισχύ, συμβάλλοντας έτσι στην ακμή πολλών ελληνικών κοινοτήτων μέσα από τις ευνοϊκότερες συνθήκες που δημιουργούνται, οι οποίες σε συνδυασμό με την κατάργηση των διαφόρων μονοπωλίων θα επηρεάσουν, στην περίπτωσή μας, θετικά την οικονομία του νησιού.

Πρόκειται για μια ιδιαίτερα πολύκροτη και σημαντική περίοδο τόσο για την Οθωμανική Αυτοκρατορία, τμήμα της οποίας μέχρι το 1912 αποτελεί και το νησί της Λέσβου, αλλά και για την ίδια την ιστορία του νησιού, καθώς για πολλούς είναι η Χρυσή Εποχή της οικονομικής αλλά και πολιτιστικής του ανάπτυξης που συμπίπτει επίσης χρονικά με την εμφάνιση της τελευταίας φάσης του Ανατολικού Ζητήματος *1. 

Οι νέες συνθήκες που διαμορφώνονται, ειδικότερα στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, θα οδηγήσουν στην δημιουργία μιας ανερχόμενης αστική τάξης ανάμεσα στους Έλληνες κατοίκους του νησιού οι οποίοι, μέσα από τα αξιώματα και τις θέσεις που κατέχουν και μονοπωλούν όπως του δημογέροντα, του προξένου ή του υποπρόξενου, γίνονται οι κύριοι εκφραστές της τοπικής οικονομίας, ελέγχοντας σε μεγάλο βαθμό τις κοινωνικές και εμπορικές δομές στο νησί αποτελώντας παράλληλα τον καθοριστικό παράγοντα στις τοπικές εξελίξεις της κοινωνικής κι εμπορικής ζωής της πόλης. Είναι αυτοί που ουσιαστικά ελέγχουν τη βιομηχανία του λαδιού και των παράγωγών τους ενώ χειρίζονται αποκλειστικά το μεγαλύτερο τμήμα του εισαγωγικού και εξαγωγικού εμπορίου. Οι νέες αυτές συνθήκες τούς παρέχουν την δυνατότητα να επεκτείνουν σταδιακά τις δραστηριότητές τους και σε άλλους οικονομικούς τομείς που ξεπερνάνε τα στενά όρια του νησιού όπως για παράδειγμα η ίδρυση από τον Πάνο Κουρτζή και τον Μιχαήλ Κούμπα της Τράπεζας Μυτιλήνης το 1881 και δύο χρόνια αργότερα της Ατμοπλοΐας Αιγαίου από τον πρώτο. Οι κινήσεις αυτές από δύο πρωτοπόρους του λεσβιακού καπιταλιστικού συστήματος έχουν ως αποτέλεσμα οι εμπορικοί δρόμοι της εποχής εντός κι εκτός Αυτοκρατορίας να οργώνονται κυριολεκτικά από το λεσβιακό εμπορικό δαιμόνιο *2.