Πάσχα (πέρασμα) στην Ανάσταση (νίκη της ζωής επί του θανάτου) Παναγιώτης Μ. Κουτσκουδής

Πάσχα (πέρασμα) στην Ανάσταση (νίκη της ζωής επί του θανάτου) 

Παναγιώτης Μ. Κουτσκουδής

Είναι νομοτέλεια η διαλεκτικότητα της ζωής μας, η εμφάνιση αντίθετων καταστάσεων μέσα στον αδιάκοπο ρου της ιστορίας. Ακμή - παρακμή, άνθηση - μαρασμός, γέννηση - θάνατος… Μέσα από το ένα ξεπηδά το άλλο. Μέσα από την ατέρμονη διαδοχή των αντιθέτων προχωρά η εξέλιξη. Καμμιά μορφή ζωής δεν είναι αθάνατη. Καμμιά κατάσταση δεν είναι μόνιμη. Κανένα δημιούργημα δεν αποφεύγει τη φθορά του πανδαμάτορα χρόνου. Απλά, τα διάφορα πράγματα έχουν διαφορετικά όρια ζωής. Φεύγει το παλιό, για να ‘ρθει το καινούργιο.

Υδρία, αγγείο τύπου Κερτς, 360 - 350 π.Χ., Λονδίνο, Βρετανικό Μουσείο (σκηνή από γιορτασμό των Αδωνίων)

Μέχρι να παλιώσει κι αυτό και να δώσει τη θέση του στο νεώτερο. Πάσχα, Ανάσταση, Λαμπρή… Όποια ονομασία κι αν δώσει κανείς στην κορυφαία γιορτή του χριστιανικού κόσμου, ο συμβολισμός της είναι πάντα ο ίδιος: η νίκη της ζωής πάνω στο θάνατο. Η Σταύρωση εγκυμονεί την Ανάσταση, ο θάνατος (του παλιού) φέρνει τη (νέα) ζωή, το πένθος δίνει τη θέση του στη χαρά… «Ο θεός πεθαίνει, κηδεύεται μέσα στην οργιαστική ανθοφορία της φύσης, θάβεται κάτω από σωρούς λουλουδιών, ενώ ο κόσμος ξαναγεννιέται. Θάνατος γονιμοποιός!», γράφει η λαογράφος Μιράντα Τερζοπούλου.

Το χριστιανικό Πάσχα κατάγεται από το εβραϊκό κι αυτό με τη σειρά του από την αιγυπτιακή γιορτή Πισάχ, που ήταν η γιορτή της εαρινής ισημερίας. Πισάχ σήμαινε πέρασμα και νογιόταν η διάβαση του Ήλιου από τον ισημερινό. Κατά την παραμονή τους στην Αίγυπτο, οι Εβραίοι υιοθέτησαν τη γιορτή αυτή κι εξακολούθησαν να τη γιορτάζουν μετά την επιστροφή τους στην Παλαιστίνη, ονομάζοντάς την Πεσάχ.

Εννοούσαν όμως τη διάβαση της Ερυθράς Θάλασσας, που την πέρασαν χάρη στο θαύμα του Μωυσή «αβρόχοις ποσίν». Αργότερα πάλι εναρμονίστηκε με τη γεωργική τους παραγωγή και γιορταζόταν την εποχή που τα στάχια είχαν πια ωριμάσει και μπορούσαν να τα προσφέρουν ως «απαρχές», δηλαδή ως πρώτους καρπούς στο βωμό. Ακολουθούσε η χαρμόσυνη περίοδος της Πεντηκοστής, που διαρκούσε 50 μέρες μετά το Πάσχα. Η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος (325 μ.Χ.) όρισε να γιορτάζεται το Πάσχα την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας.

Το Πάσχα αρχίζει ουσιαστικά τρεις βδομάδες πριν τη Μεγάλη Σαρακοστή, δηλαδή με την αρχή του Τριωδίου (την Κυριακή του Τελώνη του Φαρισαίου) και τελειώνει με την Πεντηκοστή, διαρκώντας πάνω από 120 μέρες. Μέσα στη μακρά αυτή περίοδο συντελείται κατ’ αρχήν η προετοιμασία του πιστού για να μπορέσει να παραστεί στο θείο δράμα. Ύστερα έχουμε την Ανάσταση του Λαζάρου που προοιωνίζει θα ‘λεγε κανείς την Ανάσταση του Χριστού, δηλαδή τη νίκη του πάνω στο μεγαλύτερο εχθρό της ανθρώπινης ζωής, το θάνατο. Στη χαρμόσυνη περίοδο της Πεντηκοστής που ακολουθεί, κορυφώνεται ο θρίαμβος του Χριστού με την Ανάληψη (την επιστροφή του Χριστού στον Πατέρα) και με την Πεντηκοστή (την αποστολή του Αγίου Πνεύματος στους μαθητές του).

Μέσα στο δογματικό περιεχόμενο της μείζονος περιόδου του χριστιανικού Πάσχα έχουν ενταχθεί ως λαϊκά έθιμα πολλές προχριστιανικές, παγανιστικές λατρευτικές συνήθειες, που συνδέονται με την αναζωογόνηση της βλάστησης και τους κινδύνους που την απειλούν. Οι σχετικές αρχέγονες τελετουργίες αποτυπώθηκαν στις μυθολογίες όλων των λαών και βασίζονται στην έννοια της «Ανάστασης» ως απόπειρας ερμηνείας των επαναλαμβανόμενων κύκλων της φύσης και της ζωής. Με τις σχετικές τελετουργίες ο άνθρωπος γιόρταζε την αναγέννηση της γης την άνοιξη, υμνούσε το φως του ήλιου και εξέφραζε την ανάγκη καλυτέρευσης της ζωής του. Τα έθιμα αυτά έχουν χαρακτήρα αφενός γονιμικό (προσπαθούν με μαγικό τρόπο να ενισχύσουν τη γονιμότητα της γης και να εξασφαλίσουν την καλή σοδειά) και αφετέρου αποτρεπτικό (προσπαθούν με μαγικό τρόπο να διώξουν τους κινδύνους που απειλούν τη βλάστηση αυτή την εποχή).

Τα χριστιανικά θρησκευτικά δρώμενα του εορτασμού τού Πάσχα από την Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία μοιάζουν σε μεγάλο βαθμό στις τελετουργικές πρακτικές των αρχαίων ελληνικών παραδόσεων και ιδιαίτερα στη γιορτή των Αδωνίων, για την οποία θα γράψουμε στο επόμενο σημείωμά μας.

Παντελή Μανταλόβα «Στη συκιά» (Η Σταυρωμένη Αντίσταση), το πειθαρχείο του Γλάστρα, από ξύλο ελιάς. Φυλακές Γιούρας, 1947

Κι ερχόμαστε στο έθιμο του πασχαλινού τραπεζιού. Από τα αρχαία χρόνια οι Έλληνες ήταν ιδιαίτερα λιτοδίαιτοι. Όπως μας λέει ο Αριστοφάνης, φασόλια και λαχανίδες έτρωγαν συνήθως οι αρχαίοι μας πρόγονοι. Αργότερα, με το χριστιανισμό, πάνω στην πραγματική στέρηση προστέθηκε και η θρησκευτική, η νηστεία.

Μόνο το Πάσχα τρώγανε καλά οι καημένοι οι παππούδες μας. Εξ ου και το ρήμα πασκάζω, που σημαίνει τρώω πολύ και καλά. Μετά τη μακρότατη νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής, η κνίσα του οβελία που ψήνεται και ανεβαίνει στον ουρανό, αποτελεί το όνειρο κάθε νηστέψαντος πιστού.

Στη Μυτιλήνη, που είμαστε και χωρατατζήδες, παραφράζοντας το εκκλησιαστικό τροπάριο, λέμε:

«Ο άγγελος εβόα, και ο παπάς ευλόγα

τη γίδα την ψημένη, και τη χαριτωμένη.

Ψήσου, γίδα μ', ψήσου, και ροδοκοκκινίσου

να σι ξεκουκαλίσου μ' ένα κουβά κρασί».

Παλιότερα η κοινότητα χόρευε μπροστά στην εκκλησία και τραγουδούσε τραγούδια προσαρμοσμένα στην ιερότητα της γιορτής.

Πολλές φορές όμως ο λαός έβρισκε τρόπους να εκφράζει τα πραγματικά του αισθήματα, ξεγελώντας το άγρυπνο βλέμμα της κοινωνικής συμβατικότητας και της εκκλησιαστικής ηθικής. Ένα χαρακτηριστικό δείγμα είναι το παρακάτω τραγούδι από το Μελί της Ερυθραίας της Μικράς Ασίας:

«Χριστός Ανέστη, μάτια μου, κι έλα να φιληθούμε

πάρε και κλήμα τ' αμπελιού κι έλ' να στεφανωθούμε.

Έβγα να με δεις που ήρθα, τ' άστρι μ' έφερε τη νύχτα.

Όμορφη που 'ναι η Λαμπρή απ' όλες τις σχολάδες

που βγάζουν την Ανάσταση μ' ολόχρυσες λαμπάδες.

Βιόλα μου και κατιφέ μου, δε σ' αλησμονώ ποτέ μου...»

Πέρα όμως από το δογματικό περιεχόμενο που προσδίδει στο Πάσχα η θρησκεία, και τις προαιώνιες παγανιστικές καταβολές του, η μεγαλύτερη γιορτή της χριστιανοσύνης έχει και ένα βαθύτατα κοινωνικό περιεχόμενο, το οποίο σύμφωνα με τον επιστημονικό σοσιαλισμό συνίσταται στο πέρασμα (Πάσχα) από το βασίλειο της βαρβαρότητας, στο βασίλειο της Ιστορίας... Στο πέρασμα από την καπιταλιστική σκλαβιά, στη σοσιαλιστική ελευθερία...

Η Ανάσταση του Κυρίου αντιστοιχεί στην έφοδο των κολασμένων όλης της γης, στους ουρανούς, δηλαδή στην κοινωνική Επ-ανάσταση!

Οι προλετάριοι δεν έχουν να χάσουν σ' αυτήν τίποτε άλλο εκτός από τις αλυσίδες τους. Έχουν να κερδίσουν έναν κόσμο ολόκληρο.

Όχι την αιώνια βασιλεία των ουρανών, που επαγγέλλεται το όπου γης ιερατείο, άξιο δεκανίκι της αστικής τάξης και της κυριαρχίας της, αλλά την αταξική κομμουνιστική κοινωνία, που θα οργανώσει με νέο τρόπο την παραγωγή, πάνω στη βάση της ελεύθερης και ισότιμης ένωσης των παραγωγών, και θα βάλει ολόκληρη την κρατική μηχανή εκεί που θα είναι τότε η πραγματική της θέση: στο μουσείο των αρχαιοτήτων, δίπλα στο ροδάνι και στο μπρούντζινο τσεκούρι.

www.emprosnet.gr